به ارزشی که در فرایند تولید به ارزش کالاهای واسطه ای افزوده می‌شود، مالیات بر ارزش افزوده گفته می‌شود. این مفهوم به فرایند تولید مربوط است و نه به کالای خاص. مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات عام (بر عموم کالاها و خدمات مگر موارد معاف تعلق می‌گیرد) است که به صورت چند مرحله ای از اضافه ارزش کالاهای تولید شده یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ می‌شود. به عبارت دیگر مالیاتی است که در طول فرایند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش کالا به مشتری نهائی، مرحله به مرحله اخذ می‌شود.
مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات چند مرحله ای است که در مراحل مختلف زنجیره واردات، تولید و توزیع براساس درصدی از ارزش افزوده کالاهای فروخته شده یا خدمات ارائه شده در هر مرحله اخذ می‌شود. ولی مالیات پرداختی در هر مرحله از زنجیره واردات ، تولید ، توزیع به عنصر مرحله بعدی زنجیره انتقال می‌یابد تا نهایتا توسط مصرف کننده نهایی پرداخت شود.
مالیات بر ارزش افزوده مالیاتی است که کلیه عرضه کنندگان کالاها و خدمات (مودیان این نظام مالیاتی) بایستی علاوه بر بهای کالا یا خدمت عرضه شده، به صورت درصدی از بهای فروش کالاها یا خدمات، در زمان فروش از خریداران اخذ و به صورت دوره‌ای (فصلی) به سازمان امور مالیاتی کشور واریز کند.
مالیات بر ارزش افزوده یکی از گسترده ترین سیستم های مالیاتی در سطح جهان است که بر اساس ارزش افزوده به کالاها و خدمات اعمال می‌شود.
به زبان ساده تر، مالیات بر ارزش افزوده همان ارزشی است که در طول فرآیند تولید، به مواد اولیه محصول یا خدمات اضافه می‌شود. مالیات ارزش افزوده به عنوان یک مالیات غیر مستقیم در نظر گرفته می‌شود، چون بر اساس مصرف و خرید افراد تعیین شده و به‌طور مستقیم از درآمد افراد کسر نمی شود.
در ایران، مالیات ارزش افزوده در سال ۱۳۸۷ با تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده در مجلس شورای اسلامی به اجرا درآمد. این مالیات به عنوان منبع مهمی برای درآمد دولت عمل کرده و از وابستگی به درآمد نفتی کاسته است
ارزش افزوده به تفاوت میان هزینه تولید یک کالا یا ارائه یک خدمات و قیمت نهایی آن می پردازد.
هزینه تولید کالا – قیمت نهایی محصول = ارزش افزوده
در واقع، این ارزش افزوده نشان دهنده ارزشی است که طی فرآیند تولید یک محصول به مواد اولیه آن افزوده می‌شود.
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
مالیات بر ارزش افزوده مالیات غیر مستقیمی است که فروشنده هنگام فروش کالا از خریدار دریافت میکند و این مبالغ دریافتی را به صورت فصلی به سازمان امور مالیاتی کشور پرداخت میکند.
در واقع مالیات ارزش افزوده بر ارزش خلق شده کالا اعمال می‌شود. مالیاتی که بر ارزش افزوده لحاظ می‌شود در نهایت توسط خریدار پرداخت می‌شود و عمده فروشان، تولید کنندگان و تمام افراد حاضر در زنجیره تولید هر کدام در مرحله ای با توجه به ارزشی که به محصول اضافه می‌کنند، موجب افزایش پلکانی این مالیات روی محصول نهایی می‌شوند.
در کل، مالیات بر ارزش افزوده به عنوان یک منبع مهم درآمد برای دولت ها عنوان می‌شود و نقش آن در کاهش وابستگی دولت ها به درآمد نفتی و تنوع منابع درآمدی آنها بسیار مهم است.
استفاده از اظهارنامه مالیاتی و پرداخت به موقع مالیات بر ارزش افزوده از جمله تعهدات اصلی ارائه دهندگان خدمات و تولید کنندگان کالاهاست. این مالیات نقشی مهم در تنظیم اقتصاد و توازن بودجه دارد.
گواهی ارزش افزوده چیست؟
فقط شرکت هایی می‌توانند از مشتری هایشان مالیات بر ارزش افزوده بگیرند که گواهی ارزش افزوده خود را دریافت کرده باشند. اگر بدون گواهی ارزش افزوده، از مصرف کننده مالیات دریافت کنید، مرتکب تخلف شده‌اید.
طبق گواهی ارزش افزوده، شرکت ارائه دهنده کالا یا خدمات، مجاز است که آن ها را با قیمتی بیشتر از قیمت واقعی شان بفروشد و این مبلغ اضافی را به عنوان مالیات ارزش افزوده به دولت پرداخت کند.
اعتبار گواهی ارزش افزوده با محدودیت زمانی مواجه است، به همین دلیل هم مصرف کنندگان نهایی کالا و خدمات و هم دارندگان این گواهی، اعتبار گواهی را استعلام بگیرند. استعلام ارزش افزوده با شناسه ملی و کد اقتصادی و از طریق سامانه evat.ir امکان پذیر است.
سامانه مالیات ارزش افزوده چیست؟
برای پرداخت انواع مالیات بر ارزش افزوده سامانه ای به نام «سامانه عملیات الکترونیک مالیات بر ارزش افزوده» به عنوان درگاهی طراحی شده که مشاغل و کسب و کارهای مختلف بتوانند به وسیله آن میزان مالیات بر ارزش افزوده خود را اعلام و پرداخت کنند.
مزیت این سامانه، پرداخت آنلاین مالیات، غیر حضوری بودن تمام مراحل و صرفه جویی در وقت و هزینه افرادی که به دنبال پرداخت مالیات بر ارزش افزوده خود هستند. پس از ورود و ثبت نام در سامانه مالیات ارزش افزوده، نام کاربری و رمز عبور دریافت کرده و می‌توانید طی مراحلی ساده نسبت به ارسال اظهارنامه مالیاتی خود اقدام کنید.
نحوه ثبت اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده
میزان مالیات بر ارزش افزوده به صورت فصلی یعنی ۳ ماه یکبار باید توسط شرکت ها و کسب و کارهای مشمول مالیات، پرداخت شود. برای انجام این کار نهایت تا دو هفته پس از پایان هر فصل می‌توانند با مراجعه به سامانه مالیات بر ارزش افزوده، نسبت به پرداخت مالیات خود اقدام کنند تا جریمه دیرکرد به آن ها تعلق نگیرد.
پرداخت مبالغ در این سامانه به صورت آنلاین و غیر حضوری است. افرادی که برای اولین بار این کار را انجام می دهند نیاز است:
ابتدا مراحل ثبت نام را پشت سر بگذارید.
نام کاربری و رمز عبور دریافت کنید.
سپس اظهارنامه مالیات بر ارزش را بر اساس نوع فعالیت تان تکمیل کنید.
سال عملکرد و دوره مالی را انتخاب کنید.
اطلاعات مربوط به مشخصات مودی، فروش، صادرات و واردات را وارد کنید.
به مرحله محاسبه مانده مالیات و عوارض می‌رسید.
پس از تایید اطلاعات، اظهارنامه را ارسال کنید.
قبض مالیات بر ارزش افزوده را دریافت و پرداخت کنید.
شرکت تازه تاسیس برای اخذ مالیات بر ارزش افزوده چه کاری باید انجام دهد؟
مرحله پیش ثبت نام : برای شروع به سایت www.evat.ir که سامانه ی اینترنتی برای انجام امور الکترونیکی مالیات بر ارزش افزوده است مراجعه و در قسمت انجام پیش ثبت نام با توجه به نوع شخصیت خود اشخاص حقیقی یا حقوقی اقدام به تکمیل فرم پیش ثبت نام نمایند.
نام کاربری و رمز عبور برای متقاضی ارسال می شود.
مرحله انجام ثبت نام: در این قسمت باید اطلاعات شرکت اعم مشخصات شرکت ، فعالیت های جاری ، اطلاعات مربوط به پرونده مالیات بر درآمد ، نوع مشمولیت و سایر اطلاعات درخواستی را در سایت مذکور وارد و ثبت نهایی کنید.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
به‌طور کلی سه نوع مالیات بر ارزش افزوده داریم:
۱. مالیات بر ارزش افزوده تولیدی
در این روش، مالیات برای فروش کلیه کالاها تعیین می‌شود. این نوع مالیات هم شامل کالاهای مصرفی (مثل مواد غذایی) و هم کالاهای سرمایه ای (مثل گردنبند طلا) می‌شود. در اینجا، برای خرید کالاهای سرمایه ای توسط بنگاه اقتصادی، اعتبار مالیاتی در نظر گرفته نمی شود. برخی می‌گویند این نوع از مالیات باعث کاهش انگیزه سرمایه گذاری افراد می‌شود.
۲. مالیات بر ارزش افزوده درآمدی
این نوع مالیات بر فروش تولید خالص کالاها است. در این روش، استهلاک کالا از پایه مالیات کسر می‌شود و سرمایه گذاری خالص نیز مشمول مالیات می‌شود. این روش نسبت به نوع تولیدی کمترین پایه مالیاتی را ایجاد میکند.
۳. مالیات بر ارزش افزوده مصرفی
در این روش، مالیات بر کالاها و خدمات مصرفی تعیین می‌شود. در واقع، سرمایه گذاری و استهلاک مشمول مالیات نمی شوند و بار مالیاتی از تولید برداشته شده و به مصرف منتقل می‌شود. این نوع مالیات می‌تواند انگیزه برای سرمایه گذاری و تولید را افزایش دهد و به همین دلیل، بسیاری از کشورها از این نوع مالیات در سیستم خود استفاده می‌کنند.
مالیات بر ارزش افزوده به چه مشاغلی تعلق می‌گیرد؟
این مالیات، شامل تمامی مشاغلی می‌شود که به نوعی به خرید و فروش کالا و خدمات می پردازند. این ها مشاغلی هستند که بر اساس قانون مالیات بر ارزش افزوده، موظف به پرداخت این مالیات هستند.
کلیه واردکنندگان
کلیه صادرکنندگان
کارخانه ها و کارگاه های تولیدی و صنعتی
بهره برداران از معادن
ارائه دهندگان خدمات حسابداری، حسابرسی، دفترداری و همچنین خدمات مالی
حسابداران رسمی شاغل و مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران
ارائه دهندگان خدمات مدیریتی و مشاوره ای
ارائه دهندگان انواع خدمات انفورماتیک و رایانه‌ای، اعم از سخت افزاری، نرم افزاری و طراحی سیستم
هتل ها، متل ها، و مهمان پذیرها
بنکداران، عمده فروش ها، فروشگاه های بزرگ، واسطه های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها
نمایندگان مؤسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی
مؤسسات حمل و نقل موتوری و باربری؛ زمینی، دریایی و هوایی (غیر از مؤسسات حمل مسافر)
مؤسسات مهندسی و مهندسی مشاور
مؤسسات تبلیغاتی و بازاریابی
فروشندگان طلا و جواهر
فروشندگان آهن آلات
صاحبان تالارهای پذیرایی و رستوران ها
صاحبان نمایشگاه ها و فروشگاه های خودرو و بنگاه معاملات املاک
صاحبان تعمیرگاه های مجاز خودرو
چاپخانه داران
صاحبان دفاتر اسناد رسمی
صاحبان مراکز ارتباطات رایانه ای، دفاتر خدمات ارتباطی، دفاتر خدمات دولت الکترونیک و دفاتر خدمات الکترونیک شهر
صاحبان سینما ها، تماشاخانه ها و مکان های تفریحی و ورزشی
چلوکبابی ها، سالن های غذاخوری و سفره خانه های سنتی
اغذیه فروش های زنجیره‌ای با مالکیت یا نام و نشان تجاری واحد
صاحبان دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی
چه مشاغلی از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند؟
برخی از اقشار کم درآمد، کالاها و خدمات و برخی از کالاهای فرهنگی و ملی از پرداخت مالیات ارزش افزوده معاف هستند. مثل:
محصولات کشاورزی فرآوری نشده
دام و طیور زنده، آبزیان، زنبورعسل و نوغان
انواع کود، سم، بذر و نهال
آرد خبازی، نان، گوشت، برنج، حبوبات و سویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان
کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات
کالاهای اهدایی به صورت بلاعوض به وزارتخانه ها، مؤسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی با تأیید هیئت وزیران و حوزه های علمیه با تأیید حوزه گیرنده هدایا
کالاهایی که همراه مسافر و برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات، وارد کشور می‌شود
اموال غیر منقول
انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمات توان بخشی و حمایتی
خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیات های مستقیم
خدمات بانکی و اعتباری بانک ها، مؤسسات و تعاونی های اعتباری و صندوق های قرض الحسنه مجـاز و خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس ها و بازار های خارج از بورس
خدمات حمل و نقل عمومی مسافری درون شهری و برون شهری جاده ای، ریلی، هوایی و دریایی
فرش دستباف
انواع خدمات پژوهشی و آموزشی که طبق آئین نامه ای که با پیشنهاد مشترک وزارتخانه های علوم تحقیقات و فناوری، امور اقتصادی و دارایی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آموزش و پرورش و کار و امور اجتماعی ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.
خوراک دام و طیور
رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه ها بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت راه و ترابری و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیئت وزیران می‌رسد
اقلام با مصارف صرفاً دفاعی (نظامی و انتظامی) و امنیتی بر اساس فهرستی که بـه پیشنهاد مشـترک وزارت دفاع و پشـتیبانی نیروهای مسلح و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.
نرخ مالیات بر ارزش افزوده چگونه تعیین می‌شود؟
نرخ مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف متفاوت است و بر اساس شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن ها تعیین می‌شود. در کشور ما هم میزان مالیات در ابتدای هر سال و بر اساس میزان تورم ایجاد شده در سال گذشته تعیین می‌شود.
طبق بخشنامه سازمان امور مالیاتی، سهم دولت از نرخ مالیات بر ارزش افزوده در سال ۱۴۰۳ یک درصد افزایش یافته و از ۹٪ به ۱۰٪ رسیده است. بنابراین کسب و کارها این یک درصد را در محاسبه مالیات بر ارزش افزوده خود لحاظ کنند.
در این بخشنامه آمده: «به موجب قانون بودجه سال ۱۴۰۳ کل کشور و به منظور تامین منابع لازم برای متناسب سازی حقوق بازنشستگان لشکری، کشوری و صندوق فولاد، نرخ مالیات بر ارزش افزوده موضوع ماده (۷) قانون مالیات بر ارزش افزوده در سال ۱۴۰۳ به میزان یک واحد درصد (از ۹٪ به ۱۰٪) افزایش یافته است.»
بنابراین مؤدیان مشمول نظام مالیات بر ارزش افزوده در موارد عرضه کالا و خدمات مشمول (به استثنای کالاهای خاص موضوع ماده (۲۶) قانون مالیات بر ارزش افزوده که دارای نرخ های جداگانه ای هستند)، مکلف اند از ابتدای سال ۱۴۰۳ و در زمان صدور صورتحساب مالیات و عوارض ارزش افزوده را به نرخ ده (۱۰) درصد در صورتحساب درج و از خریدار دریافت نمایند.
جریمه عدم ارسال اظهارنامه ارزش افزوده در موعد مقرر
توجه و اهمیت به پرداخت مالیات در کشور هر سال بیشتر شده و قوانین سخت گیرانه تری برای جرائم مالیاتی در نظر گرفته می‌شود. در عین حال زمان ارسال آن نیز از سوی دولت تمدید می‌شود، تا همه مودیان بتوانند در زمان مطلوب نسبت به این امر اقدام کنند.
در غیر این صورت، سازمان امور مالیاتی برای افرادی که اظهارنامه ارزش افزوده خود را در زمان تعیین شده ارسال نکنند، جریمه در نظر گرفته است. بی توجهی نسبت به ارسال اظهارنامه ارزش افزوده طبق بند 5 و ماده 22 قانون مالیاتی میزان بالایی خسارت را به دنبال خواهد داشت. متخلفان از این قانون موظف به پرداخت ۵۰ درصد مالیات جریمه خواهند بود.
همچنین تاخیر در ارسال اظهارنامه ارزش افزوده باعث جریمه می‌شود. افرادی که در این امر تاخیر کنند، مطابق قانون باید در حدود ۲ درصد از مالیات جریمه اظهارنامه ارزش افزوده را بپردازد. در صورت افزایش مدت زمان دیرکرد در ارسال اظهارنامه در مدتی کمتر از یک ماه به ازای هر روز تاخیر به جریمه افزوده خواهد شد.
همچنین اگر مودی در صورت های مالی شرکت دست ببرد و ارقام کمتر یا غیر واقعی اظهار کند، باز هم باید نسبت به پرداخت جریمه عدم ارسال اظهارنامه ارزش افزوده اقدام کند