مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی یکی از مهم‌ترین انواع مالیات‌هایی است که بر اساس میزان درآمد سالانه افراد و کسب‌وکارها محاسبه می‌شود. این نوع مالیات، هم برای اشخاص حقیقی و هم برای اشخاص حقوقی، قوانین و مقررات خاص خود را دارد. در این مقاله، به بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌های مالیات عملکرد در این دو گروه می‌پردازیم.
مالیات بر درآمد یا مالیات عملکرد چیست؟
مالیات عملکرد که با نام مالیات بر درآمد نیز شناخته می‌شود، نوعی مالیات است که دولت بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی که در کشور فعالیت اقتصادی دارند، اعمال میکند. این مالیات بر اساس درصدی مشخص از سود خالص محاسبه شده و به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌شود.
طبق قوانین مالیاتی، تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی موظف‌اند در پایان سال مالی، گزارشی از درآمدها و هزینه‌های خود را در قالب اظهارنامه مالیاتی به سازمان امور مالیاتی کشور ارائه دهند. پس از بررسی اظهارنامه، این سازمان با محاسبه دقیق هزینه‌ها، سود خالص را تعیین کرده و بر اساس آن، مالیات عملکرد را محاسبه میکند.
مالیات عملکرد از نظر ماهیت با مالیات بر ارزش افزوده تفاوت دارد؛ بااین‌حال، هر دو مالیات باید در پایان دوره مالی مقرر به حساب سازمان امور مالیاتی واریز شوند.
مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی؛ مودیان صاحب مشاغل
بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم، تمامی اشخاص حقیقی موظف‌اند برای درآمدهای کسب‌شده در طول یک دوره مالی، پس از کسر معافیت‌های تعیین‌شده، مالیات خود را به سازمان امور مالیاتی کشور پرداخت کنند. همچنین، درآمد شرکت‌های مدنی و درآمدهای حاصل از فعالیت‌های مضاربه (در صورتی که صاحب سرمایه یک شخص حقیقی باشد) نیز مشمول مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی خواهد بود.
طبق ماده ۹۷ قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاص حقیقی و صاحبان مشاغل موظف‌اند تا پایان ۳۱ خردادماه هر سال، گزارش درآمدها و هزینه‌های خود را از طریق اظهارنامه مالیاتی به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند. این فرآیند بخشی از محاسبه مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی است که دولت بر اساس آن، میزان مالیات قابل پرداخت را تعیین میکند.
نحوه محاسبه مالیات عملکرد اشخاص حقیقی
مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی بر اساس قوانین مالیاتی کشور تعیین شده و برای اشخاص حقیقی مطابق ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم محاسبه می‌شود. نرخ مالیات برای اشخاص حقیقی به شرح زیر است:
- ۱۵ درصد برای درآمد مشمول مالیات تا ۵۰۰ میلیون تومان اول
- ۲۰ درصد برای ۵۰۰ میلیون تومان دوم
- ۲۵ درصد برای باقیمانده درآمد مشمول مالیات
پس از ارسال اظهارنامه مالیاتی و کسر هزینه‌ها از درآمد، سود خالص مشخص می‌شود. سپس بر اساس میزان درآمد، نرخ مالیات ۱۵، ۲۰ یا ۲۵ درصد اعمال و از سود کسر می‌شود.
همچنین، کارگران و کارمندان نیز موظف به پرداخت مالیات بر حقوق و دستمزد هستند. میزان مالیات آن‌ها به افزایش حقوق سالانه بستگی دارد و مطابق قوانین مالیاتی محاسبه می‌شود.
مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی؛ شرکت‌ها و فعالان اقتصادی
طبق ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم، تمامی شرکت‌ها و اشخاص حقوقی که در ایران یا خارج از کشور فعالیت اقتصادی دارند، موظف به پرداخت مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی هستند. درآمد حاصل از فعالیت‌های انتفاعی این گروه، پس از کسر زیان‌های منابع غیرمعاف و معافیت‌های قانونی، مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی خواهد بود.
طبق ماده ۱۱۰ قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاص حقوقی باید گزارش مالی یک سال عملکرد خود را حداکثر تا ۴ ماه پس از پایان سال مالی به سازمان امور مالیاتی کشور ارائه دهند. این گزارش شامل:
- اظهارنامه مالیاتی
- ترازنامه مالی
- حساب سود و زیان مستند به دفاتر و اسناد قانونی
علاوه بر اظهارنامه مالیاتی، اشخاص حقوقی موظف‌اند مدارک زیر را نیز ارسال کنند:
- در سال اول فعالیت، اطلاعات مربوط به هویت شرکا، سهام‌داران، تعداد سهام و نشانی آن‌ها
- فهرست تغییرات اشخاص حقوقی پس از ارسال اولین فهرست
پس از بررسی این مدارک، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی با نرخ ۲۵ درصد محاسبه و تعیین می‌شود. مدیران شرکت‌ها برای مدیریت بهتر امور مالی، لازم است هم‌زمان با محاسبه مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی، هزینه‌های نیروی کار مانند اضافه‌کاری کارکنان را نیز در پایان سال مالی مورد بررسی قرار دهند.
تفاوت مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی
برای درک تفاوت مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی، ابتدا باید مفهوم این دو گروه را بررسی کنیم:
- اشخاص حقیقی: افرادی که به‌صورت مستقل کسب درآمد می‌کنند، بدون اینکه یک شخصیت حقوقی جدید ایجاد کرده باشند. این افراد ممکن است صاحبان مشاغل یا کسب‌وکارهای فردی باشند.
- اشخاص حقوقی: شرکت‌ها، مؤسسات و کسب‌وکارهایی که با تأسیس یک شخصیت مستقل از افراد تشکیل‌دهنده، فعالیت اقتصادی دارند.
بر همین اساس، نحوه محاسبه مالیات بر درآمد و الزامات مالیاتی این دو گروه متفاوت است. مهم‌ترین تفاوت‌های مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی عبارت‌اند از:
1 – مواد قانونی مرتبط:
- اشخاص حقیقی: مواد ۹۳ تا ۱۰۳ قانون مالیات‌های مستقیم
- اشخاص حقوقی: مواد ۱۰۵ تا ۱۱۸ قانون مالیات‌های مستقیم
2 – نرخ محاسبه مالیات:
- برای اشخاص حقیقی، نرخ مالیات متغیر بوده و بر اساس میزان درآمد، بین ۱۵ تا ۲۵ درصد محاسبه می‌شود.
- برای اشخاص حقوقی، نرخ مالیات ثابت و برابر با ۲۵ درصد است، بدون توجه به میزان درآمد.
3 – مهلت ارسال اظهارنامه مالیاتی:
- اشخاص حقیقی: تا ۳۱ خرداد سال بعد از دوره مالی
- اشخاص حقوقی: حداکثر ۴ ماه پس از پایان سال مالی (معمولاً ۳۱ تیر)
4 – اسناد و مدارک موردنیاز:
- اشخاص حقیقی: علاوه بر اظهارنامه مالیاتی یا فرم تبصره ۱۰۰، باید دفاتر قانونی متناسب با گروه شغلی خود را ارائه دهند.
- اشخاص حقوقی: باید اظهارنامه مالیاتی، ترازنامه، حساب سود و زیان، فهرست سهام‌داران و شرکا، و تغییرات مربوط به اشخاص حقوقی مجموعه را ارسال کنند.
5 – معافیت‌های مالیاتی:
- اشخاص حقیقی: تا سقف معافیت مالیات بر حقوق (ماده ۸۴) از مالیات معاف هستند.
- اشخاص حقوقی: مشمول هیچ‌گونه معافیت مالیاتی نخواهند شد.
شناخت این تفاوت‌ها برای برنامه‌ریزی مالی دقیق امری ضروری است. مدیران و حسابداران شرکت‌ها باید آگاهی کاملی از قوانین مربوط به مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی داشته باشند تا بتوانند مالیات خود را به‌درستی محاسبه و پرداخت کنند.
شباهت‌های مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی
با وجود تفاوت‌هایی که میان مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی وجود دارد، برخی اصول و قوانین مالیاتی برای هر دو گروه یکسان است. مهم‌ترین شباهت‌های مالیاتی این دو گروه به شرح زیر است:
1 – پاداش خوش‌حسابی (ماده ۱۸۹ قانون مالیات‌های مستقیم):
اگر مودیان مالیاتی (چه اشخاص حقیقی و چه حقوقی) طی ۳ سال متوالی اظهارنامه خود را بدون نیاز به مراجعه به هیئت حل اختلاف مالیاتی ارائه دهند و مالیات خود را به‌موقع پرداخت کنند، ۵ درصد از اصل مالیات پرداختی آن‌ها بازگردانده می‌شود.
2 – تخفیف در نرخ مالیات بر اساس افزایش درآمد (مواد ۱۰۵ و ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم):
در صورت افزایش درآمد ابزاری نسبت به سال گذشته، در صورتی که مودی بدهی مالیاتی خود را تسویه کرده و اظهارنامه را در موعد مقرر ارائه داده باشد، به ازای هر ۱۰ درصد افزایش درآمد، ۱ واحد درصد و حداکثر تا ۵ واحد درصد از نرخ مالیات کسر خواهد شد.
3 – جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی (ماده ۱۹۲ قانون مالیات‌های مستقیم):
اشخاص حقیقی و حقوقی که در مهلت قانونی اظهارنامه مالیاتی خود را تسلیم نکنند یا درآمد واقعی خود را کتمان کنند، مشمول ۳۰ درصد جریمه غیرقابل‌بخشش خواهند شد.
4 – جرایم دیرکرد پرداخت مالیات (ماده ۱۹۰ قانون مالیات‌های مستقیم):
در صورت تأخیر در پرداخت مالیات، به ازای هر ماه دیرکرد، ۲.۵ درصد جریمه بر مبلغ مالیات محاسبه می‌شود.
5 – لغو معافیت‌ها و اعمال جریمه در صورت مغایرت درآمد ابزاری و واقعی (ماده ۱۹۴ قانون مالیات‌های مستقیم):
اگر درآمد ابزاری (اظهارشده در اظهارنامه مالیاتی) بیش از ۱۵ درصد با درآمد قطعی‌شده اختلاف داشته باشد، مودی تا ۳ سال از بخشودگی‌های مالیاتی محروم شده و مشمول جریمه خواهد شد.
6 – مهلت رسیدگی به اظهارنامه مالیاتی (ماده ۱۵۶ قانون مالیات‌های مستقیم):
سازمان امور مالیاتی موظف است اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی را حداکثر تا یک سال پس از پایان مهلت ارسال اظهارنامه بررسی کند.
7 – مرور زمان مالیاتی (ماده ۱۵۷ قانون مالیات‌های مستقیم):
مدت زمان رسیدگی به تخلفات مالیاتی و مطالبه مالیات‌های پرداخت‌نشده، ۵ سال از تاریخ سررسید پرداخت مالیات است.
با وجود تفاوت‌هایی که در نحوه محاسبه مالیات عملکرد اشخاص حقیقی و حقوقی وجود دارد، قوانین مربوط به جرایم مالیاتی، مشوق‌های مالیاتی و زمان‌بندی رسیدگی برای هر دو گروه تقریباً مشابه است. آگاهی از این قوانین برای جلوگیری از جرایم مالیاتی و بهره‌مندی از معافیت‌های مالیاتی اهمیت زیادی دارد.